ANNA'S JAREN (67) - De populairste auto

1933. Het was in die tijd, waarin ook de drooglegging in Amerika eindigde, dat Billie Holiday  begon op te vallen in de jazzscene, zij werd ontdekt door impressario John Hammond  en zij ging werken met Louis Armstrongs manager Joe Glaser.  Coleman Hawkins vertrok naar Engeland, waar hij toetrad tot het destijds beroemde orkest van Jack Hylton, maar toen het orkest op tournee ging in Duitsland was het afgelopen met de pret. Hawkins mocht Nederlands buurland niet in omdat er geen zwarte Amerikanen werden toegelaten, zo ver was het inmiddels al. Hawkins reisde door naar Nederland, van waaruit hij regelmatig vertrok naar Zwitserland en vooral Parijs, waar hij jamde en platen maakte met de legendarische gitarist Django Reinhardt  en violist Stéphane Grappelli.

In Duitsland ging Adolf Hitler intussen met de eer strijken van een al vóór hem door anderen bedacht programma van openbare werken en werkloosheidsbestrijding. Hij had de eerste schop in de grond gestoken voor de aanleg van wat de Autobahn van Hamburg via Franfurt naar Bazel moest worden. Daarna volgde de aanleg van een heel net van autosnelwegen en verdere infrastructuur als havens. De werkloosheid stak daardoor in korte tijd uiterst positief af tegen die in Nederland, waar deze ruim acht keer zo hoog was. En Hitler pakte zijn volk nog verder in met een verhoging van de pensioenen, het recht op vakantie, armoedebestrijding, een niet eerder gekende luxe als voor iedereen een radio (met daarop louter nazi-propaganda) en de eerste Volkswagens kwamen niet veel later van de lopende band. Hitler had aan Ferdinand Porsche  de opdracht gegeven tot ontwikkeling van de wagen, die de meest populaire auto in de geschiedenis zou worden. Het ‘bevriende staatshoofd’ dat zich ooit verbaasde dat de Weense Academie zijn creativiteit niet onderkende, had werkelijk niets van zichzelf. Hij stal ideeën, misvattingen, grondstoffen en grondgebied en ontnam levens.

(Foto Wikipedia)

Voor de auto lag het revolutionaire idee al ruim twee jaar eerder ten grondslag aan de Adler ‘Maikäfer’ en het idee kwam van een Joodse ingenieur, die zelfs al een prototype had gebouwd. De Hitler-kliek wist te verbergen dat het oorspronkelijk ontwerp voor de kever door iemand van Joodse origine was bedacht. Josef Ganz, de werkelijke ontwerper, die ook hoofdredacteur was van het autoblad Motor-Kritik, kreeg een publicatieverbod opgelegd. De Duitse pers mocht zijn naam zelfs niet meer noemen. Niet anders dan alle andere Joden kreeg Ganz het steeds moeilijker in nazi-Duitsland en hij vertrok met vakantie naar Zwitserland om even aan de druk van alledag te ontsnappen. Dat was zijn redding want daardoor was hij afwezig tijdens de Nacht van de Lange Messen waarin de Gestapo ook voor zijn deur stond. Vrienden waarschuwden hem niet meer naar Duitsland terug te keren. Dat deed hij toch nog even, om zijn ontwerpen op te halen, en hij wist Zwitserland weer te bereiken waar hij met staatssteun verder kon werken aan zijn ‘Zwitserse Volkswagen’. Later is hij naar Australië vertrokken.

Hitler moest voor zijn projecten wel geld lenen en Het Derde Rijk zou zes jaar later dan ook aan de rand van een faillissement staan. Maar tot die tijd werden zelfs oorspronkelijke politieke tegenstanders enthousiast.

In Amerika zou president Franklin D. Roosevelt het land uit de crisis helpen door op ongeveer gelijke wijze banen te scheppen. Hij liet openbare gebouwen optrekken en wegen en bruggen aanleggen. Ook hier hielp zijn plan ‘New Deal’ de werkloosheid te doen afnemen en de koopkracht te versterken.

Maar in tegenstelling tot Roosevelt maakte Hitler dankbaar gebruik van de gegroeide positieve houding van zijn volk om ook nog andere plannen door te drijven. Er was nog nauwelijks weerstand in Duitsland tegen het uit de maatschappij verwijderen van wat zijn jongens ‘asocialen’, ‘misdadigers’ of  ‘vreemde elementen’ noemden en er kon een sterilisatiecampagne van ‘gedegenereerden’ van start gaan. Dat zou uiteindelijk uitlopen op een euthanasieprogramma voor geestelijk en lichamelijk gehandicapten. 

(wordt vervolgd)

nnn

ANNA'S JAREN (66) - Op hoop van zegen

Onbedwingbaar dictatoriaal gedrag. Zou je juist daar de grens van de waanzin niet kunnen leggen? En als het dan zo mocht zijn dat je dan vervolgens maar voor een deel van je daden verantwoordelijk zou kunnen worden gesteld zou dan de rest niet voor rekening komen van diegenen die de mogelijkheid van je dictatuur hebben geschapen en deze ook nog in stand houden? Zijn wij ons wel bewust hoeveel gekken ook nu nog de dienst uitmaken in de wereld?

Met de visie op Hitler van een eenvoudige vrouw als Anna was voor haar in elk geval de kous af in de tijd dat de Nederlandse autoriteiten nog spraken van een ‘bevriend staatshoofd’ en kritische landgenoten veroordeelden; Anna had met haar opinie, waarmee zij de koe bij de horens vatte, dus zo maar in de cel kunnen belanden.

‘You talk too much Anna,

you talk too much’.

Doordat Hitler zo’n bizar personage was werd aanvankelijk vrijwel niet onderkend wat voor gevaren hij ging opleveren, en dat niet alleen door de Nederlandse regering. Een rare kerel, die zijn middelbare school niet had afgemaakt en er nog een tijdje van had gedroomd dat hij een groot kunstschilder en nog liever architect zou worden kon niet al te veel gevaar opleveren, was zo ongeveer de algemene opvatting in Europa.

Maar nadat het geboefte in Duitsland zo lekker onder elkaar had huisgehouden waren velen verbijsterd; het wantrouwen begon snel te groeien en dat was niet vreemd met een niet aflatende berichtgeving over de ontwikkelingen in Duitsland waarin louter dreiging viel te lezen. De linkse bewegingen waren hun leiding kwijt door arrestaties en executies. De nazi’s maakten er geen geheim van dat dwarsliggers en wat zij asocialen noemden in concentratiekampen verdwenen. De Duitse kranten brachten doorlopend berichten over doodvonnissen. Nagenoeg alle politieke partijen werden opgeheven. Veel politieke scherpzinnigheid om te constateren dat het fout ging was niet nodig.

Er braken buiten Duitsland protesten uit, in Engeland eisten demonstranten een boycot van Duitse artikelen.

Het was de tijd van het tweede kabinet Colijn  en waarin  de eerste Nederlandse geluidsfilm, ‘Willem van Oranje’ in première ging, het eerste nummer van het damesblad ‘Libelle’ verscheen en er een wetsvoorstel werd ingediend om onderwijzeressen te ontslaan wanneer zij in het huwelijk traden; de in de Eerste Wereldoorlog begonnen minimale emancipatie kreeg alweer een gevoelige knauw.

In Amsterdam, waar de armoede niet minder groot en de huisvesting niet minder slecht was dan in Rotterdam, brak het Jordaanoproer uit, er heerste een ware oorlogstoestand. Straten werden opengebroken, barricades opgeworpen en het oproer sloeg over naar andere arbeidsbuurten. Politie en leger traden hard op, er werd geschoten met scherp en er vielen doden.

Na het overlijden van mijn ouders
was de beschuitbus helaas
onvindbaar. Maar gelukkig had
Wikipedia een afbeelding

In de ‘Rotterdamse Jordaan’, Crooswijk, gebeurde kort daarna hetzelfde naar aanleiding van een steunverlaging, ook hier werd geschoten en viel er een dode.

‘Het Leven’ kwam uit met een extra editie over de toestand maar later in het jaar werden de media al weer overheerst door  het nieuws van ‘De Uiver’, het Douglas DC-2 vliegtuig dat was teruggekeerd na de Londen-Melbourne race, waarin het toestel tweede werd. Na het succes ontstond in Nederland een ware Uiver-hype. De bemanningsleden werden als helden gehuldigd. Een na de Tweede Wereldoorlog in een keukenkastje van mijn ouderlijk huis bewaard gebleven beschuitbus met afbeelding van ‘De Uiver’ en zijn crew getuigde nog hoe ver de verering destijds ging.

O ja.

Er was nòg een filmpremière: ‘Op Hoop van Zegen’.

(wordt vervolgd)

nnn

ANNA'S JAREN (65) - Vrienden voor het leven

Er zou een staatsgreep worden voorbereid heette het, maar het ging om een ordinaire machtsstrijd die al langer woedde tussen SA, SS, Gestapo en het leger. Terloops werden er hier en daar ook nog enige persoonlijke rekeningen vereffend. Mensen werden in de deuropening van hun woningen neergeknald nadat zij de deur hadden geopend omdat er was aangebeld. Het enige verschil met de gangstermethoden in Chicago was de grootschaligheid.

Vriend Röhm kreeg in zijn cel een pistool aangereikt maar toen hij weigerde dat voor zichzelf te gebruiken, doorzeefden twee SS-officieren hem.

Tot op heden is er geen enkel bewijs gevonden dat er werkelijk sprake was van plannen voor een coup door de SA. Maar vriend Röhm was homoseksueel en dat beviel Hitler toch ook al niet.

Adolf en Ernst, vrienden voor het leven.

‘Bevriend staatshoofd’. Beaamd door Jan en Rieka, heeft Anna maar wat vaak verwoord hoe zij toen over hem dacht:

Nelson Mandela
(foto Wikipedia)

‘Niet te begrijpen dat hele volksstammen achter zo’n raar schreeuwerig mannetje met zo’n gek koppie aanrennen’, had zij herhaalde malen gezegd en daarmee de koe bij de horens gevat. Niet te begrijpen is het ook dat sommigen, waaronder historici, die malloot nu nog steeds een charisma toedichten. Het gaat wel ver om de ongekend misdadige, bloedige en gewelddadige manier waarop de meedogenloze Hitler navolging afdwong te zien als een vorm van charisma. De letterlijke betekenis van het woord, bovennatuurlijke gave, persoonlijke aantrekkingskracht en uitstraling, wordt daarmee beschadigd. Wat voor woord moet je dan wel niet voor de uitstraling van een man als Nelson Mandela bedenken?

Volgens Olivia Fox, een Amerikaanse ‘charismacoach’ (jawel) , zijn de belangrijkste ingrediënten van charisma de uitstralingen van macht en hartelijkheid.

Maar, hartelijkheid - bij een soort man als Hitler? Die eigenschappen, stelt Olivia Fox alweer, hoef je niet daadwerkelijk te bezitten, zolang je ze maar uitstraalt; en charisma is dus grotendeels doen alsof en aan te leren. Sic. ‘Charism lite, the American way’, zonder een lastig ingrediënt als oprechtheid. In dat geval kan het toch alleen maar gaan om een zwaar gedevalueerde vorm. Het werkelijke charisma behelst een diepere kracht die je je niet zomaar eigen kunt maken, die hoogstens verder is te ontwikkelen bij al aanwezige aanleg. Dat neemt niet weg dat het moeilijk valt te bepalen wanneer iemand nu werkelijk over charisma beschikt. In de praktijk is het gemakkelijker om aanwijzingen te zien dat charisma ontbreekt. Als een Louis van Gaal  in een tv-interview spreekt over ‘mijn charisma’ geeft hij onbedoeld juist de beste indicatie over het ontbreken ervan. Feit is wel, dat ook een charismatisch persoon niets is zonder volgelingen. En hoewel het Hitler daar bepaald niet aan ontbrak, valt de stelling niet om te keren door te beweren dat de man dus over charisma beschikte. Het ging niet alleen om de waanzin van een enkele persoon maar ook om die van een groot deel van een volk, dat bereid was hem in alles te volgen. Wat voor ongrijpbaar mechanisme zit hier achter?

Maarten van Rossem  stelt in zijn boek ‘Drie oorlogen’ dat het ook weer te gemakkelijk is om een man als Hitler als een gek af te doen. Als dat zo was, zou je hem zijn daden niet kunnen aanrekenen.

Maar is dat wel zo? Valt iemand omdat hij gek is maar meteen vrij te pleiten van al zijn wandaden? En moet je niet al ‘volstrekt’ - om een van Maartens lievelingswoorden maar eens te gebruiken - gek zijn om het tot dictator te brengen?

(wordt vervolgd)

nnn

ANNA'S JAREN (64) - Vertrekkende prominenten

In de straten van Berlijn waren de ‘Heil Hitlers’ door bruinhemden en zwartjassen niet van de lucht. William Shirer, een Amerikaanse journalist die zich tot eind 1940 in Berlijn bevond, schreef dat hij tijdens een wandeling een winkel moest inschieten om te voorkomen dat hij de vlag moest groeten van een passerend SA- of SS-bataljon. Hij zou het risico lopen klappen te krijgen als hij dat niet deed. Al een jaar eerder waren er vanuit een SS-gebouw de kreten te horen geweest van joden die werden gemarteld. Dachau was inmiddels al in gebruik genomen.

Sommige grootheden zagen de bui al hangen en verlieten Duitsland, direct na de Rijksdagbrand was Bertold Brecht al vertrokken. Graficus en schilder George Grosz, die in zijn werk de tegenstellingen in de Weimarrepubliek op vaak bijtende wijze wist te verbeelden, was er ook snel bij en vertrok naar Amerika. Hij had inmiddels al bedreigingen ontvangen en de nazi’s zouden later zijn werk op een grote expositie in München tentoonstellen  als entartete Kunst. Fervente nazi-haatster van het eerste uur Marlene Dietrich was ook al snel weg. Zij vertrok naar de Verenigde Staten om in verschillende succesfilms te gaan schitteren. Later zou zij in Europa het moreel van de geallieerde soldaten komen opvijzelen met haar optredens. Walter Gropius was gestopt met het Bauhaus en vertrokken omdat hij werd gedwongen zijn docenten door nazi’s te vervangen. 

Albert Einstein
(Foto Wikipedia)

De man, die met zijn E=mc² de visie op de kosmos een totaal andere invalshoek had gegeven en de sleutel tot de ontwikkeling van de atoombom zou aanreiken, vertrok voorgoed naar Amerika na de vele intimidaties die hij te verduren had gekregen. In Duitsland werd al in het geheim atoomonderzoek verricht en de gevluchte Albert Einstein was de man die president Roosevelt zou attenderen op de mogelijkheden en gevaren van kernsplitsing. Waardoor Amerika ook een atoomonderzoek zou beginnen en er gedurende de gehele Tweede Wereldoorlog in het diepste geheim een wedloop tussen Amerika en Duitsland zou plaatsvinden, wie als eerste over een atoombom zou beschikken. Wij kennen de afloop, Hitler was uiteindelijk niet overtuigd van de mogelijkheden van dat wapen, er was niet aan grondstoffen te komen en hij vond het allemaal te lang duren. Tegenwoordig wordt er nog wel eens verondersteld dat Duitse wetenschappers door morele bezwaren het gehele proces opzettelijk traag lieten verlopen. In dat geval zou hun de eer toekomen dat het verschrikkelijke wapen niet als eerste in handen is gekomen van een dictator zonder scrupules.

En in Nederland riepen een aantal personen, die niet zo snel het ‘bevriende staatshoofd’ zouden beledigen, de Nationaal-Socialistische Partij Nederland in het leven. Als zij daarmee nog een maandje hadden gewacht, hadden zij zich eerst goed op de hoogte kunnen stellen van de omgangsvormen van de fascistische jongens onder elkaar. Want toen bezocht Hitler zijn persoonlijke vriend Ernst Röhm, die de SA leidde. Röhm mocht tot dan toe als enige ‘du’ zeggen tegen zijn Führer. Maar deze keer was het anders want Hitler viel direct na zijn komst op het hysterische af ten prooi aan een blinde woede en hij lichtte persoonlijk Röhm van zijn bed in het hotel waar deze met gelijkgezinden vertoefde nadat zij de beesten hadden uitgehangen. Hij liet hem opsluiten. Vervolgens liet hij in de ‘Nacht van de lange messen’ de gehele top van de SA vermoorden door de SS van Heinrich Himmler  en oud Gestapo-leider Hermann Göring  kreeg groen licht voor een verdere zuivering.

(wordt vervolgd)

nnn 

ANNA'S JAREN (63) - Uit de brand, in de brand

Het Rijksdaggebouw brandde en Hitler kwam onmiddellijk de boel in ogenschouw nemen terwijl bij zijn aankomst ter plekke Göring  al moord en brand stond te schreeuwen en dat er een communistische revolutie was begonnen.

Hitlers NSDAP haatte de communisten, die fel tegenstand boden in de Rijksdag en zelfs vaak op straat vochten met Hitlers volgelingen. Het kwam de nazi’s dan ook goed uit het onwaarschijnlijk te vinden dat Van der Lubbe de brand in zijn eentje had kunnen aansteken en zij stelden dan ook meteen dat hij door communisten was geholpen, waarop de autoriteiten begonnen communisten en andere tegenstanders van de nazi’s willekeurig te arresteren en te intimideren. De Holocaust begon, zou zich de komende jaren over een groot deel van Europa verspreiden om te duren tot 1945, en het proces dat volgde op de Rijksdagbrand was er vooral op gericht om af te rekenen met de communisten, hun partij werd verboden.

De waarschijnlijk mishandelde Marinus van der Lubbe, maakte een aangeslagen en wezenloze indruk tijdens de zittingen, waarvan de door de nazi’s aangestuurde media een dankbaar gebruik maakten door de suggestie te wekken dat hij zwakzinnig zou zijn. Zijn medeverdachten, drie Bulgaarse communisten en een Duitse politicus, verdedigden zich tot het uiterste en werden vrijgesproken. Dat pikten de nazi’s dan weer niet en zij zuiverden de rechterlijke macht.

Van der Lubbe werd in 1934 onthoofd door de valbijl.

Over die onterecht gesuggereerde achterlijkheid van Van der Lubbe en over wat de werkelijke toedracht moest zijn wisselde Anna nog vaak van gedachten met haar familie en zij waren niet de enigen. Al acht dagen na Van der Lubbes dood publiceerde het katholieke weekblad ‘De Nieuwe Eeuw’ het gedicht ‘De terechtstelling’ door Ed. Hoornik  en kort daarna schreef Willem Elsschot  het gedicht ‘Aan Van der Lubbe’, maar dat werd door het tijdschrift ‘Groot Nederland’ geweigerd en kon pas na de oorlog verschijnen.

Maurits Dekker schreef in die tijd de roman ‘Mordje de jood’, waarin hij het Duitse antisemitisme hekelde. Maurits Dekker vermeed in dat boek de naam Adolf Hitler, want hij was al eerder veroordeeld wegens ‘belediging van een bevriend staatshoofd’ in zijn geschrift ‘Hitler, een poging tot verklaring’.

Nog slechter verging het de joodse schrijver Heinz Liepmann, die na de publicatie van zijn roman ‘Das Vaterland’ een maand gevangenisstraf kreeg en vervolgens het land werd uitgewezen, ook weer wegens ‘belediging van een bevriend staatshoofd’.

Van der Lubbe gearresteerd
(Foto Wikipedia)

Historici hebben zich nog lang bezig gehouden met de ware toedracht van de Rijksdagbrand en in 2008 werd het doodvonnis tegen Van der Lubbe opgeheven. Vanaf het eerste moment was eigenlijk iedere anti-nazi er van overtuigd dat de nazi’s zelf de boel in brand hadden gestoken. Göring zou zelfs tijdens een gezellig verjaardagsfeestje van baas Hitler hebben opgeschept dat hij het had gedaan, hij was er niet voor niets zo vlug bij.

Achteraf is uit de verhoren gebleken dat Van der Lubbe de brand alleen moet hebben gesticht en uit de dagboeken van Göring en andere vooraanstaande nazi’s zou blijken dat zij volkomen verrast waren. Maar zij zagen uiteraard wel mogelijkheden om de kwestie uit te buiten.

De jarige Jet had toen in elk geval al van de brand gebruik gemaakt om via noodwetgeving uitgebreidere bevoegdheden te krijgen, op weg naar zijn dictatuur.

(wordt vervolgd)

nnn

ANNA'S JAREN (62) - Onheilspellende berichten

In Amerika was een kwart van de bevolking zonder werk geraakt en 25.000 veteranen uit de Eerste Wereldoorlog trokken naar Washington om steun te vragen. Zij wilden de ‘bonus’ die hen met de Bonus Act van 1924 was beloofd en pas zou worden verstrekt in 1945, meteen uitbetaald krijgen. 

Hoover, de man van de proef met de Nipkowschijf, die het tot president had gebracht door onder andere zorgvuldig met veel publiciteitsgevoel een reputatie op te bouwen als grote weldoener, stuurde de Nationale Garde op hen af.

(Wikipedia)

Ondanks dat de bankbiljetten van het losgeld voor Lindberghs baby destijds waren gemerkt en ook nog uit de roulatie zouden gaan had het nog twee en een half jaar geduurd tot de mogelijke dader in beeld kwam toen hij bij een benzinestation wilde betalen met een gemerkt en inmiddels ongeldig goudcertificaat. De oplettende pompbediende noteerde het kenteken van de auto en al vijf dagen later werd een Duitse immigrant gearresteerd, een zesendertigjarige timmerman, Bruno Hauptmann. Hij ontkende iets met de ontvoering of moord te maken te hebben gehad en had als alibi de verklaring van zijn vrouw dat hij de hele avond en nacht van de ontvoering thuis was geweest en naast haar had geslapen.

In Rotterdam was met het gereedkomen van de Van Nelle fabriek, het Europees kampioenschap vedergewicht van Beb van Klaveren en de landing van de Graf Zeppelin op vliegveld Waalhaven het goede nieuws wel zo’n beetje op want verder bracht de pers louter onheilspellende berichten. In Utrecht vond de oprichtingsvergadering plaats van een nationaalsocialistische partij, de NSB. Het dieptepunt van de depressie was bereikt en Nederland kreeg daarbij ook nog een handelsconflict met Duitsland.

De vooruitzichten werden er helemaal niet beter op nadat in Duitsland Hitler het in 1933 voor het zeggen kreeg. Vlak voor de machtsovername nog hadden de communisten in Berlijn een demonstratie georganiseerd tegen de opkomst van het fascisme, er liepen honderdduizend mensen mee. Maar vijf dagen later waren het de bruinhemden die met tienduizenden langs de kanselarij defileerden. Hitler was tot rijkskanselier benoemd en begon te bouwen aan een dictatuur, gebaseerd op één partij. Hij kreeg toestemming voor nieuwe verkiezingen, waarbij dankzij gewelddadige intimidatie van de tegenstanders de NSDAP zijn positie kon versterken. Hitler maakte haast met zijn plannen en installeerde alras de Gestapo, de Geheime Staatspolitie, en vlak daarna kwam het eerste concentratiekamp Dachau gereed.

In Nederland kwam de eerste editie van ‘Volk en Vaderland’, het weekblad van de NSB van de persen. En toen op het Nederlandse pantserschip Hr.Ms. De Zeven Provinciën naar aanleiding van de bezuinigingen muiterij uitbrak, werd deze op gewelddadige wijze neergeslagen door het werpen van een bom op het dek.  Nederlanders onder elkaar.

Ongeveer drie weken later, een maand na Hitlers aanstelling tot kanselier, ging het Rijksdaggebouw in vlammen op. Een Nederlandse invalide bouwvakker, Marinus van der Lubbe die zich actief bij de Duitse communisten had aangesloten, werd op 27 februari 1933 door de brandweer met ontbloot bovenlijf aangetroffen in de volop brandende grote vergaderzaal van het Rijksdaggebouw. Er woedden meerdere kleine brandjes in het gebouw en een brand, die op meerdere plaatsen tegelijk uitbreekt moet aangestoken zijn. Van der Lubbe werd dan ook meteen gezien als de brandstichter.

(wordt vervolgd)

nnn