zaterdag 28 februari 2015

ANNA'S JAREN (55) - Live now

Doordat auto’s steeds efficiënter werden geproduceerd, het systeem ging geleidelijk over naar lopende bandwerk, waren zij in Amerika steeds goedkoper geworden en beter bereikbaar voor een groot publiek. Ford was in mei 1927 gestopt met de productie van de in 1908 op de markt gekomen en inmiddels hopeloos verouderde T-Ford. Er waren meer dan vijftien miljoen exemplaren de fabrieken uitgerold. Het was de bedoeling dat er een nieuw model kwam maar omdat dit nog even ging duren, stonden van de ene op de andere dag zestigduizend werknemers op straat. Zo eenvoudig ging dat bij gebrek aan vakbonden en de arbeiders zouden een half jaar of langer zonder werk zitten, tot aan het eind van het jaar Ford met het langverwachte A-model kwam.
Ford wist de mensen met de A-Ford wel weer snel aan werk te helpen want wat publiciteit betreft stond hij zijn mannetje. Iedereen kon zo zijn fabrieken binnenlopen om zich te vergapen aan het productieproces en dat deden er soms zo’n tweeduizend op een dag. Overdonderd door het fabricagegeweld bezorgden de bezoekers het bedrijf een geweldige mond-tot-mond reclame en dat tot ver buiten Amerika want buitenlanders kwamen ook kijken.
Dealers konden de klantenstroom niet aan en de levertijden liepen uit de hand, ondanks dat er volop werd geproduceerd.
Maar de autoverkoop werd nog weer eens vergemakkelijkt door een financiële trouvaille, die al vrij snel niet alleen werd toegepast voor auto’s maar op alles wat het leven kon veraangenamen. Alles werd gefinancierd, van kleding tot luxe woninginrichting, kopen op afbetaling werd algemeen gebruik. De hierdoor mogelijk gemaakte ‘American kitchen’ kreeg spreekwoordelijke bekendheid.
‘Live now, pay later.’
Hoewel Europa daarmee nog even wachtte, kwam ook daar de stroomversnelling op gang.

nnn

Twee inleidende maten door de kleine trom. Dan wordt het thema ingezet door een fluit, waarna de klarinet volgt, dan de fagot, dan de trompet, de saxen, escalerend tot een samenspel met strijkers waarna uiteindelijk de definitieve climax komt die het gehele orkest, nadat fragment na fragment crescendo op elkaar is gestapeld, tot een orgastisch einde dwingt.
Maurice Ravel  componeerde zijn Bolero als balletmuziek voor de danseres Ida Rubenstein en noemde zelf het stuk inhoudloos. Toch ligt een link met de geest van de tijd voor de hand. Een tijd, waarin elke ontwikkeling de voorgaande leek te overtroeven, tot het gehele orkest definitief zou inzetten.
In Amerika deed het dat in het jaar 1928, toen zelfs de aandelenmarkt werd gefinancierd.
In Amsterdam bracht dat jaar ook de Olympische Zomerspelen, waar de man uit het Rotterdamse Crooswijk, bokser Beb van Klaveren, kampioen werd in de klasse vedergewicht.
Fleming ontdekte de penicilline en er was de eerste tekenfilm met geluid, ‘Dinner Time’; de eerste vlucht van de Graf Zeppelin; Dalton onderwijs in Nederland en de vertoning in New York van de eerste sprekende film ‘The Singing Fool’. 
Climb upon my knee, Sonny Boy
(Wikipedia)

En Josephine Baker bracht een bezoek aan Nederland, waar zij werd verwelkomd door honderden enthousiaste fans. Die moeten tevergeefs hebben uitgekeken naar haar bananenrokje, want naar eigen zeggen probeerde zij in het dagelijkse leven het tegenovergestelde te zijn van het wilde beest dat zij was op het podium. Op dat podium werd zij trouwens ook nog eens regelmatig vergezeld door een echt wild beest, een jachtluipaard die op een keer voor een sensationele show zorgde door in de orkestbak te springen.
 (wordt vervolgd)

nnn

dinsdag 24 februari 2015

ANNA'S JAREN (54) - Wie ben je dan wel?

‘Doodgaan is nie errug, maar het stil legge’  zo’n gezegde blijft bij mij vragen oproepen en verwarrend is ook dat sommige Rotterdamse uitdrukkingen later algemeen  werden gebruikt in een andere betekenis. In de jaren negentig van de vorige eeuw was een ‘gabber’ een vent met kale kop en piercings, die was bezeten van muziek met keiharde ritmes. Maar eerder was in Rotterdam je gabber gewoon je beste vriend.

Jilles deed het zo graag, ouwehoeren en verhaaltjes vertellen en dat hij met zo’n fraai verhaaltje en niet in het minst ook dankzij zijn glazen oog en een tekortkoming aan angst zich ooit uit een precaire situatie zou weten te redden was mooi meegenomen.
Flip die wou passeren gaan
Maar kijk de Jood die hield hem dadelijk staan
En zei koop ook een pond daarvan

Het is de vraag of  Jilles eigenlijk wel ergens bang voor was en dat gold nauwelijks minder voor Anna, Jan en de jongere halfbroers. Er zat iets van een ingebakken weerstand tegen het gezag in hun genen. Logischerwijze zetten zij zich tegen de onrechtmatige bezetters in oorlogstijd dan ook helemaal schrap, zij waren wel op hun hoede en daar was eigenlijk alles mee gezegd. Behoedzaam als zij waren konden zij de Duitsers toch nog wel eens een hak zetten. Bij Jan ging die weerstand soms zo ver dat hij opstandig werd en het jennen niet kon laten, ook niet bij de moffen, waarmee hij op een keer Rieka en hun beider zoon ware doodsangst heeft bezorgd.

Dirk was toch ietwat anders, hij had vaker zijn twijfels en begon God steeds meer te vrezen, wat nog sterker werd na de kennismaking met de godsvruchtige Sientje, die later zijn vrouw zou worden. De anderen hadden het niet zo op Sientje, zij had nogal wat ‘bleddie hoera’ - kouwe drukte -  en daar kon je bij die rechttoe rechtaan jongens, die Jannen met de pet, maar beter niet mee aankomen.
‘Wie ben je dan wel, met je kleine kontje.’ 

Anna's laatste woning aan de Sumatraweg
op Katendrecht is gerenoveerd en wel
bewaard gebleven.
Zij woonde op de eerste etage.
(Foto Dirk van Eijk)
Naar Sientjes smaak was Anna’s huis niet proper genoeg en dat was een onjuiste visie. Op een prachtige, uit betere tijden resterende, notenhouten spiegelkast in haar slaapkamer na, was de inrichting van Anna’s woning armelijk maar kraakhelder.
Sientje  dacht daar anders over en dat uitte zich onder andere vaak in de wens dat voordat zij zich zetelde er een krant over de stoelzitting moest worden gelegd om haar kleertjes schoon te houden. 
Kleren schoon houden door op een krant te gaan zitten -  met de huidige drukinkt is het niet aanbevelenswaardig om je kleding er intensief mee in contact te brengen en het is niet waarschijnlijk dat het vroeger beter was, omdat er nog niet werd beschikt over de snel drogende inkten van nu. In elk geval, Sientje wilde dat liever wel en toen er op een gegeven moment weer eens een stoel rijp was voor de stoelenmatter werd die vlak voor Sientjes komst alvast keurig voorzien van een krant.
‘Ga jij hier maar zitten Sientje.’

En Sientje, die klein van stuk was, zat. Klem. Met haar beentjes in de lucht zakte zij successievelijk steeds verder in de zitting. Sientje moet inderdaad een klein kontje hebben gehad.
Vreemd, maar op dat moment was er opeens en zeer toevallig verder niemand meer aanwezig in Anna’s anders zo gezellig bevolkte woonkeuken en natuurlijk had achteraf niemand opzettelijk die stoel uitgekozen. 
(wordt vervolgd)
nnn

donderdag 19 februari 2015

ANNA'S JAREN (53) - Het stil legge...

Naast die grote verhalen kon Jilles het vooral ook zomaar hebben over kleine gebeurtenissen van vroeger, niets bijzonders maar het gaf wel een beeld van het dagelijkse leven van toen. Zoals bijvoorbeeld die zondag dat zij als jonge jongens met zelfgemaakte hengels visjes gingen vangen. Op zondag moesten de kinderen er netjes bijlopen van Anna, in je kloffie heette dat, maar als zij gingen vissen kregen zij oude spullen aan het lijf. 

Hedendaags Katendrecht 
verloochent de oude situatie niet
(Foto Dirk van Eijk)
Op zondag in oude kleren lopen.
Zolang zij met de hengels over straat gingen vonden zij dat niet erg, want dan hadden zij een excuus, maar op een keer waren de hengels verdwenen toen zij na het vissen een dutje in het gras hadden gedaan. Onbekende jongens hadden het visgerei gepikt en zij moesten terug naar huis zonder hengels en in oude kleren. Dat zij de hengels kwijt waren was geen probleem, zij maakten wel weer nieuwe. Maar in oude kleren over straat op zondag! Zich schamend haastten zij zich, zoveel mogelijk achter elkaar in de schaduw lopend, dicht langs de muren terug naar huis om de zondag zo spoedig mogelijk goed gekloft verder te kunnen doorbrengen.

En dan was er dat verhaal over dat meisje, dat hulpeloos langs de weg stond. Zij kon niet verder met haar gammele fiets waar van alles aan mankeerde.
‘Kan ik iets voor je betekenen, Tilly?’ zei Jilles.
De eerst nog treurige ogen van het meisje, gingen nu naar groot van verbazing.
‘Hoe...eh, hoe weet jij in hemelsnaam dat ik Tilly heet?’ zei ze.
‘Tsjaaa’, zei Jilles en trok een geheimzinnig gezicht, ‘hoe zou ik dàt nou weten?’  
Ja, hij zou daar gek zijn en bekennen dat hij zo maar voor het vaderland weg een meisjesnaam in de ruimte had gesmeten.
In elk geval, Jilles kon inderdaad heel wat betekenen voor Tilly. Zij kregen later vier zonen en één dochter, Tilly.

En als Jilles dan helemaal niets meer wist te vertellen, had hij bij een gezellig samenzijn altijd nog de mogelijkheid om zijn banjo te pakken en iedereen aan het zingen te zetten of, geheel uit het hoofd  ‘een komische voordracht voor een heer of dame’ te brengen:

Flip Slokop van Aldenbas
Die wonderwel in eten was

kreupelrijmde hij dan in ouderwetse bewoordingen:

Kwam eens door Den Haag gegaan
En zag een Jood met kersen staan
Die riep vijf centen maar een pond

Oom Jilles was niet bang voor de dood, zo verzekerde hij zijn gehoor vaak, maar je moet er wel zo lang mogelijk mee wachten vond hij, want al kom je daar dan wel nog zo netjes naast elkaar te liggen onder de groene zoden, je kunt niet met elkaar lullen joh!
‘Zo is dat’ beaamde dan steevast een ander in het gezelschap ‘doodgaan is nie errug, maar het stil legge!’, mij in opperste staat van verwarring brengend over de betekenis van dat gezegde. Werd er nu mee bedoeld het stilliggen van ná de dood, waar Jilles het over had, of juist van er vóór, het ziek zijn dus. In die zin zou de betekenis iets kunnen zijn in de trant van ‘geduld is een schone zaak’. Het is daarmee voor mij trouwens niet het enige Rotterdamse gezegde dat multi-interpretabel is. 
(wordt vervolgd)
nnn

zaterdag 14 februari 2015

ANNA'S JAREN (52) - Geen strijkje, geen film

Jilles, de verteller. Je zou bijna zeggen dat president Obama het kunstje een beetje van hem heeft afgekeken, al beschikt deze dan over beide ogen plus een autocue en kijkt hij weliswaar niet iedereen aan. Daar het anders een beetje teveel kan worden, kijkt hij over de hoofden heen. 
Jilles vertelde vaak ook boeiend over de grote gebeurtenissen in de wereld. Vreemd is wel dat het vaak ging over de ramp met de Titanic maar dat die andere grote scheepsramp in de verhalen geheel buiten schot is gebleven. Ik heb daar werkelijk nooit iemand in de familie over horen praten, of even niet opgelet misschien, ik kwam deze gebeurtenis toevallig tegen in de boeken. 
De Lusitania in New York
(Foto Wikipedia)

De eveneens Britse Lusitania, die al enige tijd in de vaart was en zo mogelijk nog luxer dan de Titanic was uitgevoerd, werd ook onzinkbaar geacht maar zonk drie jaar na de ramp van de Titanic nog veel sneller dan die legendarische schuit, namelijk binnen een kwartier. De oorzaak was een voltreffer door een vanuit een Duitse onderzeeboot afgeschoten torpedo. Van de 1998 passagiers kwamen er 1195 om het leven. Nu, bijna honderd jaar later, is het nog steeds de vraag hoe het mogelijk was dat het schip de twaalf mijl die het van de Ierse kust af was niet heeft weten te overbruggen na de treffer. Er was wel sprake van een tweede ontploffing aan boord. Het schip nam zijn geheim mee naar de bodem voor de Ierse kust. Inmiddels is wel bekend dat het schip ook munitie en wapens vervoerde.
Maar niets hierover, de ramp met de Titanic had kennelijk meer glamour, in elk geval zeker voor de filmindustrie. Op de Lusitania speelde ook geen strijkje op het achterdek. Toch was de ondergang van de Lusitania van grotere importantie dan die van de Titanic, de aanval op het schip heeft er mede toe geleid dat Amerika ging deelnemen aan de Eerste Wereldoorlog.

Waar de verhalen, vaak in samenspraak met Anna, wel vaak over gingen waren de gebeurtenissen rond Mata Hari, of de bananen van Josephine Baker, of  de moord op de Romanovs tegen het eind van de Eerste Wereldoorlog en de berichten dat Anastasia de executie zou hebben overleefd. Berichten die steeds maar weer terugkwamen. Het heeft natuurlijk best wel iets spannends als er zich een mysterieuze vrouw meldt die beweert de jongste dochter van de tsaar te zijn. Maar na de zoveelste keer is de lol er wel af. De executie van de tsaar en zijn gezin moet bovendien zo gruwelijk grondig zijn verricht dat het uitgesloten is dat iemand de moordpartij heeft overleefd.
Op de hond na dan.

Die geschiedenissen moeten zo’n diepe indruk hebben gemaakt dat ze nog vaak werden opgerakeld, evenals de verhalen die of over Sacco en Vanzetti gingen, of over de gangsterstrijd in Amerika, of over ‘The Brown Bomber’ Joe Louis waarbij Jan en Jilles elkaars woorden om het hardst konden aanvullen en in hun enthousiasme zelfs eens zo ver gingen dat zij al vertellend, uppercuts en al dat soort zaken wild demonstrerend, tegenover elkaar stonden, wat Anna deed vrezen dat de een de ander op zijn Rotterdams gezegd een knal voor zijn kanus ging geven.
‘Ik wil niet dat mijn kinderen elkaar slaan hoor’, sprong zij er lachend als pseudo-arbiter tussen. Maar het bleef gelukkig bij een hilarisch luchtgitaar spelen door die twee broodmagere mannen, die hun uiterste best deden zwaargewichten voor te stellen. En dat opoe Anna die twee grote kerels kinderen noemde vond ik helemaal prachtig.
(wordt vervolgd)
nnn

maandag 9 februari 2015

ANNA'S JAREN (51) - Een ander scenario

Volgens de FBI moest de getijdenstroming de drie ontsnappers van Alcatraz het zeegat hebben uitgesleurd, wat betekende dat het in het water van tien graden Celsius door onderkoeling vrij snel met hen moest zijn afgelopen. De presentatoren van ‘MythBusters’, een Amerikaans populair-wetenschappelijk programma, Jamie Hyneman en Adam Savage, wilden er in 2003 echter het fijne van weten en voeren zelf op een vlot van regenjassen van Alcatraz naar de wal. Het lukte. En in 2014 maakten ook de drie Nederlandse onderzoekers Olivier Hoes, Rolf Hut en Fedor Baart  een lange neus naar de FBI. Zij hadden aan de hand van historische getijdendata en een simulatiemodel voor waterstromingen de waarschijnlijke routes berekend die de drie boeven konden hebben afgelegd. Dat was mogelijk omdat destijds het punt van vertrek exact was aangewezen door bloedhonden. De kans van slagen van de vlucht hing vooral af van het juiste moment van vertrek en bovendien konden de drie invloed uitoefenen op de vaarroute omdat zij over zelfgemaakte peddels beschikten. Alles bij elkaar is het niet onwaarschijnlijk dat het drietal bij de Golden Gate-brug aan land is gekomen.
En Amerika zou Amerika niet zijn als er niet ook een film over de gebeurtenis zou worden gemaakt. Don Siegel deed het, in 1979 regisseerde hij ‘Escape from Alcatraz’ met onder anderen Clint Eastwood  in een hoofdrol.
Het eiland is tegenwoordig een beschermd gebied dat wordt beheerd door de National Park Service.

Capone was in elk geval niet zo handig met zijn bestek, dus hij bleef en begon af te takelen en met hem zijn netwerk. Scarface begon te dementeren, waarschijnlijk door de ongeneeslijke syfilis die zijn lichaam verwoestte. Na zijn vrijlating trok hij zich terug in zijn huis in Florida, bemoeide zich niet meer met de maffia, kreeg een beroerte en stierf uiteindelijk aan een hartstilstand, achtenveertig jaar oud.
Een korte loopbaan, die nog lang onderwerp van gesprek was in die kleine bovenwoning in de Afrikaanderwijk en iedere keer als oom Jilles, die er zo graag over mocht vertellen, erbij was werd het verhaal nog mooier, samen met Anna en Jan schiep hij een compleet nieuw filmscenario, waarvan je jezelf ook weer zou kunnen afvragen hoe waarheidsgetrouw dat dan nog wel was.
Gebeurtenissen werden destijds vaak gemythiseerd door het vele malen doorvertellen zolang de media nog hun beperkingen kenden.

Alcatraz, gezien vanuit de baai van San Francisco
(Foto Wikipedia)
Oom (als Rotterdammer moet ik eigenlijk ome zeggen) Jilles was een fenomenaal verteller, die de kunst verstond iedereen bij wijze van spreken aan zijn lippen te laten hangen, soms met verhaaltjes die nauwelijks iets om het lijf hadden. Maar de manier waarop deed het hem, een beetje schuin voor zich kijkend sprak hij op rustige toon drie tot vier zinnen uit en doordat hij dan een zweem van glimlach op het gezicht had werd je direct nieuwsgierig naar wat nog ging komen. Maar dan hij laste eerst nog een perfect getimede stilte in en keek hij de toehoorders aan.
Oom Jilles miste een oog, dat had hij ooit verloren doordat een rotje hem trof, de kas was gevuld met een glazen prothese. Dat dwong hem het hoofd even in alle richtingen te draaien; een actie waarvoor hij dan ook weer alle tijd nam. De rust, die van die man uitging... Zelfs als sommigen in de kamer in een uiterst geanimeerd gesprek waren gewikkeld miste deze techniek zijn uitwerking niet, iedereen begon te luisteren.
(wordt vervolgd)

nnn  




woensdag 4 februari 2015

ANNA'S JAREN (50) - Eet gezond en maak goed gebruik van je bestek

Al in 1932 kwam United Artists met de gangsterfilm ‘Scarface: The Shame of the Nation’, geïnspireerd op zijn leven maar absoluut geen weergave van de werkelijkheid. En in 1983 deed Brian de Palma het nog eens dunnetjes over met een remake, waarbij de al niet erg waarheidsgetrouwe plot in een nog onwaarschijnlijker verhaal werd omgezet. Terwijl de echte Scarface een Italiaans-Amerikaanse ‘zakenman’ was, is in die film de hoofdpersoon, Tony Montana, gespeeld door Al Pacino, een gevluchte Cubaan. Maakt niet uit, als er maar geschoten kan worden. Fidel Castro stond in 1980 onderdanen toe met eigen transport het land te verlaten, op voorwaarde dat de booteigenaren ook veroordeelde misdadigers meenamen. Maar dat was meer dan vijftig jaar later dan dat Scarface zijn bijnaam kreeg, nadat zijn gezicht in een bar met een scheermes was bewerkt naar aanleiding van een foute opmerking tegen een vrouw. Dat moet je natuurlijk ook nooit doen, een foute opmerking tegen een vrouw en in dat Chicago van toen konden de gevolgen bovendien bijzonder ernstig zijn. Scarface schaamde zich voor de littekens, die hij angstvallig probeerde te camoufleren en het was maar beter voor je gezondheid dat je hem Al Capone noemde. Toen het voor hem uitzonderlijk winstgevende jaar 1927 voorbij was, werd Al Capone een belangrijker man dan ooit tevoren, die nota bene als zakenman persconferenties gaf. De politie was op de hoogte van zijn misdadige praktijken maar zag geen kans er een eind aan te maken. 
(Wikipedia)
Al Capone vergaarde zo’n honderd miljoen per jaar en dat was meer dan genoeg om autoriteiten om te kopen en eventuele getuigen te intimideren. Daarnaast maakte hij zich geliefd bij de gewone man doordat hij veel aan liefdadigheid deed, gewoon tussen de moorden door die hij in de onderwereld organiseerde; moet kunnen. Hèm vermoorden wilde maar niet lukken, want hij reed in gepantserde auto’s. Hij had verschillende optrekjes her en der en het laatste wat hij kocht, was een villa in Florida. Op weg daarheen werd hij dan toch gearresteerd bij het overstappen op een trein, en vervolgens veroordeeld tot een jaar gevangenisstraf voor verboden wapenbezit. Toen kon ook het onderzoek naar zijn belastingfraude beginnen, waarvoor hij in 1931 tot elf jaar celstraf werd veroordeeld. Hij had nog geprobeerd de jury om te kopen, wat evenwel mislukte doordat deze werd vervangen. Vanuit de gevangenis bleef hij zonder enige moeite zijn organisatie besturen tot hij werd overgeplaatst naar het gevangeniseiland Alcatraz in de baai van San Francisco waar dat door de zware bewaking onmogelijk werd. Evenals ontsnappen; tenminste, dat is altijd aangenomen maar veel later, in 1962, wisten drie gedetineerden dan toch op eigen gelegenheid van Alcatraz te vertrekken. Drie bankovervallers, de broers John en Clarenge Anglin en Frank Morris hadden met veel geduld gedurende een periode van maanden, ieder in zijn eigen cel, met vorken en lepels de muur rond het ventitalierooster verbrokkeld en zij kwamen door het aldus gemaakte gat uit het gebouw om vervolgens het eiland te verlaten op een vlot, gemaakt met aan elkaar gelijmde regenjassen. Een vierde man, de bankovervaller Allen West  en het vermoedelijke brein achter de ontsnapping, kon niet door het door hem gemaakte gat komen en bleef achter. Zo zie je maar weer, gezond eten heeft zo zijn voordelen.
De drie zijn nooit gevonden, de politie trof alleen peddels, wat persoonlijke bezittingen en restanten van het vlot aan en na vijftien jaar onderzoek concludeerde de FBI dat zij vermoedelijk zijn omgekomen. 
(wordt vervolgd)
nnn