ANNA'S JAREN (73) - Een beter ontwikkeld gevoel voor fatsoen

De wereld werd een rad voor de ogen gedraaid. Der Führer stelde zich alleraardigst op. Namens de Verenigde Staten mochten ook joodse sporters en negers meedoen aan de Spelen en onder druk van het IOC stond hij toe dat de halfjoodse schermster Helene Mayer  in de Duitse schermploeg werd opgenomen. Alle anti-joodse maatregelen werden voorlopig uitgesteld en antisemitische propaganda werd vooralsnog uit het Duitse straatbeeld verwijderd.

Het in Spanje aan de macht gekomen Volksfront trapte er niet in, uit protest tegen de nazi’s werd daar de eigen Olympiade van het Volk georganiseerd, waarvoor maar liefst zesduizend atleten uit 22 landen zich inschreven. Maar helaas, enkele dagen voor het begin van deze alternatieve spelen brak de Spaanse burgeroorlog uit en ging het feest niet door.

Ook in Amerika werd opgeroepen om de Spelen te boycotten en in Nederland zag een aantal spelers definitief af van deelname, maar het Nationaal Olympisch Comité besloot toch mee te doen. De spelers die wel deelnamen brachten Hitler bij de opening niet de olympische groet omdat zij die teveel op die van de nazi’s vonden lijken, en ook de Britten zagen af van de officiële groet. 

De Verenigde Staten deden uiteindelijk dan toch ook wel mee, bokser Max Schmeling had de Amerikaanse delegatie er van weten te overtuigen dat deelname de beste optie was. Hij en de Amerikanen wisten Hitler zover te krijgen dat deze persoonlijk de veiligheid van de sporters garandeerde.

Jesse Owens
(Foto Wikipedia)

Achteraf zou die deelname van de VS de Führer niet blij stemmen. Toen de Amerikaanse, zwarte hardloper Jesse Owens de grote ster van de Spelen werd door drie gouden medailles te winnen en bovendien ook nog werd toegejuicht door de Duitsers, verliet Adolf het stadion. Daar had hij even niet op gerekend, na het met anabole steroïden en testosteron volpompen van de Duitse atleten. Deze domineerden tot dusver dan ook de Spelen maar dat verhinderde niet dat de wereld de overwinningen van de anderen en vooral die van Jesse Owens als een grondige weerlegging zag van de abjecte, racistische nazi-opvattingen.

Echter, tenminste één bekende Amerikaan dacht daar toch volstrekt anders over, ene Charles Lindbergh. Na de terechtstelling van Hauptmann had het echtpaar Lindbergh de buik vol van het na de solovlucht op gang gekomen mediacircus, dat zich bovendien steeds minder uitputte in jubeltonen en steeds meer kritische geluiden liet horen ten aanzien van Lindberghs opvattingen.

Zij verhuisden naar Europa, reisden er veel rond en staken niet onder stoelen of banken dat zij een grote liefde voor Duitsland ontwikkelden. Lindbergh vond dat het gevoel voor fatsoen en waarden bij de Duitsers beter was ontwikkeld dan bij de Amerikanen. Kijk eens aan, dat werd in Duitsland zo gewaardeerd, dat hij de Olympische Spelen op uitnodiging van de nazi’s mocht bijwonen. En net als die andere grote Amerikaan, Ford, kreeg hij een medaille van zijn fatsoensrakkers, de ‘Orde van Verdienste van de Duitse Adelaar’, uit handen van Göring.

Lindbergh had dan ook geen enkele moeite met de racistische opvattingen waarmee Owens in eigen land ook na de Spelen nog behoorlijk geconfronteerd bleef. De Staatsuniversiteit van Ohio, die nota bene grote moeite had gedaan om de atleet in te lijven, liet hem in ‘zwarte’ gelegenheden eten en slapen en er werd hem geen studiebeurs gegund. Hij verdiende wat geld bij een kruidenier. Owens verbaasde zich erover dat hij in Duitsland gewoon mocht gaan en staan waar hij wilde, gewend als hij in Amerika was om achterin de bus te zitten, als hij van het openbaar vervoer gebruik maakte. En zijn prestaties in Duitsland zouden hem, weer terug in eigen land, geen millimeter laten opschuiven.

(wordt vervolgd)

nnn

ANNA'S JAREN (72) - Een weggelopen domineeszoon en een verdachte sinjo

Adolf Hitler opende de Olympische Winterspelen in Garmisch-Partenkirchen. De legendarische Noorse Sonja Henie behaalde er haar derde olympische titel bij het kunstschaatsen.

Zoals ook in andere democratisch geregeerde landen begon men in Nederland, dat geen medailles won bij de Winterspelen, zich er tegen te verzetten dat een dictatuur de Spelen organiseerde. De Nederlandse Rooms-Katholieke kerken waren inmiddels zelfs klaarwakker en kort na de opening van de Winterspelen werd in alle kerken een mandement van de bisschoppen voorgelezen waarin het lidmaatschap van de NSB voor katholieken verboden werd.

Zoals ook anderen die hem waren voorgegaan, hield Hauptmann nog steeds zijn onschuld vol maar hij werd op 3 april 1936 in de elektrische stoel terechtgesteld. Een verslaggever smokkelde een camera naar binnen en de volgende morgen al prijkte er een foto van Hauptmanns laatste momenten op de voorpagina’s van een aantal kranten in Amerika.

Weer zo’n terechtstelling die verscheurende twijfels de wereld in hielp, er bleven mensen geloven dat Hauptmann ten onrechte was veroordeeld en over de ware toedracht van de ontvoering en moord op het zoontje van Charles Lindbergh zijn later vele speculaties ontstaan. De weduwe van de terechtgestelde moordenaar zou haar leven lang proberen eerherstel voor haar man te krijgen. Zij hield, net als hijzelf had gedaan, vol dat hij onschuldig was. Er was ook bewijsmateriaal achtergehouden dat in Hauptmanns voordeel had kunnen werken. Zijn advocaat voerde verder aan dat Hauptmann niet over de middelen voor een ontvoering zou beschikken. Hij had op dat moment geen auto, geen criminele connecties en wist zelfs niet waar de familie Lindbergh woonde.

In Frankrijk hadden socialistische en communistische intellectuelen zich inmiddels aaneengesloten om gezamenlijk een poging te ondernemen het fascistische gevaar te keren. Hun organisatie vestigde een afdeling in Brussel en ook in Engeland kwam een soortgelijke vereniging.

In Nederland kon men niet achterblijven en hier werd het ‘Comité van Waakzaamheid’ opgericht. Edgar du Perron liep al enige tijd rond met plannen daartoe, Menno ter Braak  en anderen sloten zich snel aan.

Het blad ‘Zwart Front’ van de Italiaanse fascisten begon al meteen te schelden, Ter Braak was een ‘weggelopen domineeszoon’ en Du Perron ‘een verdachte sinjo’. Het comité liet als lid eenieder toe die anti-fascistisch was, ongeacht de politieke of religieuze overtuiging en dat gaf natuurlijk al snel onderlinge problemen, vooral tussen communisten en katholieken. Een erg lang leven was het comité dan ook niet beschoren, het werd opgeheven om een nieuw ‘Comité van Intellectueelen ter verdediging van de Geestelijke Vrijheid’ op te richten, waarvan leden van de CPN en de NSB geen lid mochten worden. Dat ging echter niet lukken maar tot die tijd had het comité niet stilgezeten, er waren onder meer lezingen gegeven en omdat de Nederlandse regering het asielrecht steeds meer beperkte, had het comité zich beijverd voor de opvang van vluchtelingen. Enkele malen werden ministers rechtstreeks gewezen op de ernst van de situatie. Het kon niet uitblijven, het comité werd als snel beticht van een vijandige houding tegenover een (jawel) ‘bevriende natie’.

Zeg mij wie je vrienden zijn, en ik zal zeggen wie jij bent.

(Afb. Wikipedia)

In Berlijn, de hoofdstad van die ‘bevriende natie’ opende Hitler op 1 augustus 1936 de Olympische Zomerspelen. De Olympische fakkel werd het stadion ingedragen tussen 110.000 in het gelid staande soldaten en toeschouwers door. Zij brachten de Hitlergroet en een met hakenkruis beschilderde Zeppelin drapeerde een enorme nazivlag over het stadion.

Het had even geduurd tot het voor de buitenwacht helder was dat alleen ariërs het land der nazi’s mochten vertegenwoordigen en ook dat Hitler en Goebbels de Spelen gingen gebruiken om hun propaganda-machinerie volop te laten draaien. Toen het dan zover was eisten de deelnemende landen wel dat er geen onderscheid tussen atleten van verschillende rassen zou worden gemaakt.

(wordt vervolgd)

nnn

ANNA'S JAREN (71) - Rozengeur, maneschijn en massamoorden

Jan en Rieka kregen verkering, het was halverwege de jaren dertig en het rommelde en gromde onheilspellend in Europa maar verbazingwekkend genoeg ging het dagelijkse leven min of meer zijn gangetje. Latere herinneringen van het stel aan hun tijd van ‘rozengeur en maneschijn’ behelsden voornamelijk de gezelligheid van de oude Rotterdamse binnenstad, dat Museum Boijmans een nieuw gebouw kreeg en dat Max Euwe het wereldkampioenschap schaken behaalde, en dan was er ook nog de hype rond de Dionne vijfling. 'Het Leven' berichtte over de eerste verjaardag van de in Canada geboren kinderen. Volgens het blad kwam een geboorte van een vijfling slechts eenmaal op de 57 miljoen keer voor en werd een langer leven dan enige uren niet voor mogelijk gehouden. De commercie maakte stevig gebruik van deze bijzonderheid en de ouders deden daaraan zoveel concessies, dat de deelstaat Ontario ingreep, hen uit de ouderlijke macht zette en vervolgens zelf geldelijk profijt trok uit de situatie. Ook in Nederland was er tot zelfs na de Tweede Wereldoorlog nog speelgoed op de markt, dat was gebaseerd op het vijftal; papieren popjes met verwisselbare kleertjes.

Panorama berichtte over Max Euwe thuis bij zijn gezin en het nieuwste vrouwenberoep van stewardess en ook toch nog even over de nieuwste vorm van Japanse oorlogsvoering, harakiri via de bemande bom, het is maar dat wij het weten.

In Nederland, waar huwende onderwijzeressen inmiddels werden ontslagen, het voor kinderen onder de veertien jaar verboden was te werken en voor meisjes tot zestien jaar een arbeidsverbod gold in fabrieken en kantoren, werd de Jeugdstorm opgericht, naar voorbeeld van de Duitse Hitlerjugend. Toch was er bewustwording groeiende want er werd ook een antifascistische beweging opgericht als reactie op de NSB.

In Rusland, dat had gezucht onder het autoritaire bewind van de tsaren, was de paranoïde Jozef Stalin de ‘Grote Zuivering’ begonnen. Miljoenen Russische burgers, de schattingen lopen uiteen van negen tot twintig miljoen, werden vermoord of kwamen in kampen terecht. Doordat een groot deel van de bevolking een bar slecht leven had en nu de omstandigheden zag verbeteren, kreeg het Stalinisme vaste voet aan de grond. Stalins propaganda-machine wist zijn wandaden goed voor het Westen te verbergen en voor de eigen bevolking de indruk te wekken dat hij een zegen was voor de mensheid.

De dictator, die het lukte zo’n achttien jaar langer aan de macht te blijven dan zijn aartsvijand Hitler, bouwde zorgvuldig het imago op van ‘Vadertje Stalin’. Vadertje de massamoordenaar, de communisten in de wereld zouden het nog lang maar niet kunnen geloven.

In Engeland sloot de conservatieve regering eenzijdig een verdrag met Duitsland, waardoor dit land een deel van de Engelse oorlogsvloot mocht bouwen om later tegen te kunnen knokken.

In Italië was de regering duidelijk uit op oorlog met Ethiopië, dat bombardementen en een inval kreeg te verduren.

De Volkenbond besloot tot sancties.

(Foto Wikipedia)

In Amerika ontvluchtte een vijftien jarig meisje nadat haar moeder was overleden haar ruwe stiefvader en zij werd in New York bij een tante in huis genomen. Maar in plaats van naar school te gaan ging zij stiekem werken bij een illegale loterij van de maffia. Gesnapt door de politie nam zij de benen en kwam zij op straat terecht, waar zij door ander ‘ongeregeld’ werd aangemoedigd zich op te geven voor een talentenjacht in het pas geopende en later fameuze Apollo Theater. Zij wilde er haar danskunsten tonen maar onder indruk van de prestaties van voorgangsters op dat gebied zong zij maar liever wat en daarmee was het haar beurt om indruk te maken, want zij werd onmiddellijk aangenomen als zangeres bij het Benny Carter Orchestra  en later bij Chick Webb, die twee songs met haar op de plaat zette. Zij klonk er nog niet geweldig op maar dat zou later helemaal goed komen met jarenlang Jans en mijn lievelingszangeres, Ella Fitzgerald.

(wordt vervolgd)

nnn

ANNA'S JAREN (70) - Samen spelen, apart eten

Geen taal is internationaler dan die van muziek. En Benny Goodman komt de eer toe te behoren tot de eersten die erkenden dat er ook interraciaal voortreffelijk mee valt te communiceren. Begin jaren dertig konden zwarte en blanke muzikanten vrijwel nooit samenspelen en in de zuidelijke staten was het zelfs bij wet verboden. Benny Goodman, een ruimdenkende man, ging hier tegenin en gaf in zijn voornamelijk uit blanke musici bestaande band ook zwarte musici de ruimte. Teddy Wilson  en Lionel Hampton  speelden al in zijn kwartet. Echt helpen deed het nog niet, zijn zwarte musici konden vaak in het zuiden van de VS niet in hetzelfde restaurant eten als de overige orkestleden.

Dat spraakmakende concert in Los Angeles was het laatste concert van een eigenlijk mislukte tournee en toen de band gewoontegetrouw begon met rustige nummers was de ontvangst net zo lauw als bij eerdere concerten maar het publiek ging dan toch uit zijn dak nadat de band met de geweldige drummer Gene Krupa besloot alle remmen los te gooien. De ‘Swing Era’ ging hiermee van start en Benny Goodman werd meteen de ‘King of Swing’ genoemd. Er ontstonden nieuwe dansen met als spectaculair hoogtepunt de ‘Lindy Hop’, die zich eigenlijk al ontwikkelde in de periode direct na Lindberghs solovlucht, toen de feestvreugde niet opkon nadat de kranten ‘Lucky Lindy hops Atlantic’  hadden gekopt. De dans was eigenlijk niet meer dan een allegaartje van jazzdans, tap en charleston. Maar nu was er dan echt de passende muziek voor, waardoor de ontwikkeling ging naar swing en jitterbug.

Blanke bands maakten furore en zwarte deden er nog een schepje bovenop. Al snel was Count Basies ‘One O’Clock Jump’ door de gehele VS te beluisteren.

Er was ook een blanke zanger, die een demoplaat liet maken en ook nog eens kans zag die plaat op de radio gedraaid te krijgen. De vrouw van bandleider Harry James  hoorde dat nummer toevallig en raadde haar man aan om achter die zanger, ene Frank, aan te gaan. Dat deed hij, ontdekte dat Frank in een wegrestaurant werkte, en reed erheen om hem te ontmoeten. Volgens de manager van het restaurant hadden zij geen zanger, maar hij wist wel dat een van de kelners aardig kon zingen. Dat bleek toch de gezochte man te zijn en die kreeg een contract bij Harry en schoof later door naar Tommy Dorsey. Daarmee was de nagenoeg eindeloze carrière begonnen van Frank Sinatra.

Benny Goodman, Lionel Hampton, Count Basie, Harry James, in de jaren vlak na de Tweede Wereldoorlog zouden deze bigbands met die van Glenn Miller  een niet te verwaarlozen deel uitmaken van het aanbod op de Nederlandse radio. Die bracht overigens ook live muziek, vooral ‘The Ramblers’ speelden vaak voor de AVRO in een directe uitzending op locatie, zoals de Rotterdamse dancing Pschorr. Het was bij zo’n gelegenheid dat een meisje in het publiek tegen haar vriendje zei dat zij best wel eens bij zo’n echte band zou willen zingen en de jongen meteen op Theo Uden Masman  afstapte. Dat wilde hij wel eens meemaken.

‘Wel ja’, zei de bandleider, ‘laat haar maar iets zingen’.

(Foto Wikipedia)

Haar wens werd vervuld, en dat niet alleen, zij kwam ook nog meteen op de radio, waarmee à bout portant de carrière van deze Rotterdamse begon. Annie de Reuver zou, zeker in Rotterdam, een van de populairste zangeressen van de jaren veertig en vijftig worden. En wie haar en haar debuut zeker niet snel zouden vergeten, waren Jan en Rieka, die zich maar eens een uitje hadden veroorloofd, dat gebeurde niet vaak. Zij zagen daar  voor het eerst Annies optreden én elkaar.

Niet lang na haar podiumdebuut in Pschorr, vond Uden Masman dat Annie maar eens mee moest doen aan een platenopname in Pulchri Studio in Den Haag. Annie aan het repeteren, onder andere ‘Some of these days’, ‘Hands accross the table’, ‘I only have eyes for you’. Annies Engels was volgens eigen zeggen abominabel en toen zij later de opnames terughoorde liepen haar de rillingen over de rug. Desondanks werd de plaat wereldwijd bekend, niet in het minst omdat er een wereldberoemde tenorsaxofonist op meespeelde, die volgens Annie strontlazarus de studio was binnengekomen maar blies als een jonge god: Coleman Hawkins.

(wordt vervolgd)

nnn

ANNA'S JAREN (69) - Luidruchtig, platvloers volk

Bootwerker. De benaming kreeg ook nog eens een negatieve connotatie, omdat het ruwe, zware en  aanvankelijk ook nog bar slecht betaalde werk vrij grove omgangsvormen met zich bracht. Bootwerkers, die altijd in een lawaaiige omgeving werkten, spraken veelal ook na het werk nog met luide stem in een taaltje dat was doorspekt met niet altijd even keurig havenjargon, waardoor zij door de buitenwereld het imago van luidruchtig, platvloers volk kregen opgeplakt. Voor het merendeel waren zij laag opgeleid en voorzien van ruwe bolsters, dat lijdt geen twijfel, maar de meesten waren daarbij hardwerkende, zorgzame huisvaders, die somtijds meer dan terecht hartgrondig konden kankeren op het pokkewerk dat zij kregen toebedeeld. Een gekanker dat zij desalniettemin onverholen konden paren aan uitingen van trots, groos als zij waren op hun Rotterdamse haven. De haven die nooit de grootste haven van de wereld had kunnen worden zonder hun inzet en die van hun vaders.

Er waren trouwens werklui die nog veel harder praatten dan bootwerkers. De ‘klinkers’ van de vlakbij het stadion gelegen scheepswerf ‘Piet Smit’ die dag in dag uit met de hand klinknagels in de ijzeren scheepswanden dreven, waren na een aantal jaren nagenoeg doof.

Jans attitude ten opzichte van het havenwerk onderscheidde zich niet van die van zijn vakbroeders maar ondanks zijn geploeter in de haven was hij toch nog altijd in zijn hart een beetje groenteman gebleven. Ook in latere jaren heeft zijn gezin nog veel plezier gehad van Jans kennis van groente en fruit en dankzij die handel van vroeger kon hij ook nog eens fabelachtig snel hoofdrekenen en was hij nog steeds een kei in onderhandelen gebleven. Prettig bij nieuwe aankopen voor het huishouden, die zijn vrouw graag aan hem overliet, want dat ging bij hem nooit zonder afdingen zoals zoonlief, die een keer getuige mocht zijn bij de inruilprocedure voor een nieuwe tv, met gekromde tenen heeft mogen meemaken.

‘Kejje bek niet verder ope?’

Jan kreeg de leverancier waar hij hem wou hebben en de kop van zijn zoon vuurrood. 

Het  duurde na de oorlog nog acht jaar dat uiteindelijk de oprichting van de Havenvakschool verbetering zou brengen voor de bootwerkers. Er werd daar gesport en aan persoonlijkheidstraining gedaan. De school, die van de havenwerker een vakman maakte, werd van grote betekenis voor Rotterdam en gold al snel mondiaal, binnen het vakgebied, als voorbeeld. In veel landen werd het opleidingssysteem overgenomen. Rotterdam had na de oorlog, waarin de technologische ontwikkelingen tot stilstand waren gekomen, hiermee een flinke stap vooruit gemaakt. Er viel veel in te halen want technologische ontwikkelingen hadden door de aanwezigheid van goedkope arbeidskrachten nu ook niet bepaald een razendsnel karakter vertoond in de jaren vóór de oorlog.

Benny Goodman (derde van links) 

met een deel van zijn bezetting 

rond de piano. 

Naast hem (met vlinderstrik) Gene Krupa.

(Foto Wikipedia)

Muziek werd in die jaren dertig op de radio vaak rechtstreeks, ‘live’, uitgezonden en dat was dan weer wel mooi. De radio maakte musici vaak populair maar nog vaker maakte de Amerikaanse radio in zijn commercialiteit gebruik van al bekende musici als bijvoorbeeld Benny Goodman, die naam had gemaakt met zijn werk voor  platenmaatschappijen en musicals. Hij kwam uit een arm, Joods immigrantengezin en had op jonge leeftijd klarinet leren spelen. Al op zijn zestiende speelde hij mee in het orkest van Ben Pollack, één van Chicago’s toporkesten van toen, en in 1926 mocht hij met dat orkest zijn eerste plaatopnames maken. Later kwam hij met een eigen, goed ingespeelde band, die een herkenbaar geluid bracht door Benny’s klarinetspel. Met een geweldig optreden in Los Angelos kwam de internationale bekendheid. Dankzij Gene Krupa.

(wordt vervolgd)

nnn

ANNA'S JAREN (68) - Dooie varkens en natte jassen

In dezelfde maand dat in Duitsland de eerste schop voor de Autobahn in de grond ging, begon wat de Amerikanen het proces van de eeuw noemden; in New Jersey, in een plaatsje met tweeduizend inwoners, waar voor de openingszitting zestigduizend belangstellenden toestroomden.

Het media-circus werd compleet toen een New Yorks radiostation het proces rond de Lindbergh-baby integraal ging uitzenden met interviews tussen de zittingen. Om de openvallende tijd te vullen ging presentator Martin Block platen draaien, gezellie. Het sloeg in elk geval aan en algauw had Block een eigen platenprogramma op de radio. De geboorte van het fenomeen diskjockey.

Het bewijsmateriaal tegen Hauptmann, een keurig geklede, verzorgde man met een uiterlijk dat in de verste verte niet aan een ontvoerder deed denken, laat staan aan een kindermoordenaar, was net iets te overweldigend. Zijn stem werd herkend, zijn handschrift stemde exact overeen met dat van de losgeldbrieven en er werd een restant van het losgeld gevonden, keurig gesorteerd in een houten balkje met uitsparingen, waarin ook een kleine geladen pistool.

De jury kwam onder grote druk te staan toen tijdens de vergadering buiten voor het gerechtsgebouw een uitzinnige, grote menigte ‘dood de Duitser’ scandeerde. Hauptmann werd schuldig bevonden.

Dirk had een een job die in die tijd als een herenbaan werd gezien, hij was in dienst bij de Gemeente Rotterdam met de zekerheid niet gauw op straat te komen. En hij zou het vol gaan houden tot aan zijn pensioen. Broers Jilles en Jan en halfbroer Wim vonden aanvankelijk nog werk bij een bedrijf dat zich bezig hield met de levering van buizen maar uiteindelijk gingen zij alle drie in de haven hun brood verdienen.Dat was nauwelijks minder zwaar dan het werk in de werkverschaffing en nog weer later zou het laden en lossen van schepen puur fysiek werk blijven doordat na de oorlogshandelingen er vrijwel geen kraan meer overeind stond op de kades. Ook nadat in latere jaren de schades waren hersteld, bleef het havenwerk toch nog altijd een zwaar en gevaarlijk beroep.

(Foto Wikipedia)

Berucht waren de ‘dooie varkens’, waarmee onhandelbare, zware balen werden bedoeld, alleen uiterst op elkaar ingespeelde koppels bootwerkers wisten er goed raad mee. Waar Jan ook vaak over kon klagen waren de zogenaamde ‘rollenboten’, geladen met moeilijk te hanteren boomstammen die alle kanten op rolden en vaak gevaar opleverden, ze konden zelfs wel als een projectiel uit een hijs schieten. ’Armen en benenboten’, werden zij door de havenwerkers genoemd. ‘Natte jassen’ was de benaming voor ladingen waar de bootwerkers wel het meest de pest aan hadden, ondanks dat zij een toeslag kregen voor het lossen van die stinkende koeienhuiden uit Argentinië.  Die werden toentertijd los verwerkt en de stank was zo enorm dat het eigenlijk niet was vol te houden om er een dag in te werken. Wasgelegenheid was er niet bij de havenbedrijven en als Jan thuiskwam na een dag ‘natte jassen’ kon zoonlief hem helemaal boven in zijn zolderkamertje ruiken; meteen op hetzelfde moment dat Jan beneden de voordeur opende. Het eerste wat Rieka deed na Jans thuiskomst, was zijn werkkleding in de was gooien en onder water zetten, dan was de stank weg. En verder werd het improviseren met een teil in de keuken, want een douche ontbrak in de woningen in de Afrikaanderbuurt. Na een lange dag hard werken door de broodwinner was het gezin ook nog eens geen rustige avond gegund en die arme Rieka maar ploeteren, water ‘heten’ of nog snel even een emmer heet water halen bij de waterstoker, kleding wassen, eten koken. Er bleef geen avond over want de volgende morgen was het weer vroeg dag.

(wordt vervolgd)

nnn