Hoorspelen
op de radio. Soms speelden wij mens-erger-je-niet. Als hij zijn ogen kon
openhouden na een dag zich het schompes werken, las Jan de krant en praatte ons
bij. Als hij er was. Elke derde week was hij voor het avondeten al de deur uit
om de vroege nachtdienst in te gaan. Rieka had nog altijd wat te doen, de
kleine Karel verzorgen, wassen, sokken stoppen. Op maandag wasdag, heet water
halen bij de waterstoker. Vaak ook nog wasjes tussendoor. Jan kon Rieka’s
geploeter niet langer aanzien en kocht een wasmachine voor haar, een Vélo,
bestaande uit een houten kuip waarin een schoep draaide. Aan de kuip zat een
wringer geklemd.
Ik las,
tekende of puzzelde wat, het duurde niet lang meer tot er huiswerk kwam. En er
was tijd voor gezellige gesprekken, vooral als Anna er was.
‘You talk too much, Anna,
you talk too much’.
Die gesprekken
gingen nooit of te nimmer over seks, dat was onbetamelijk. Een juffrouw van de
christelijke school viel op straat in katzwijm toen zij op een muur twee
concentrische cirkels zag, doorsneden door een verticale middellijn. De
krijtdecoratie droeg het bijschrift ‘kut’. Zodra Rieka maar de geringste
aanstalten maakte om iets te beginnen wat op voorlichting ging lijken, floot Jan
tussen de tanden en slikte zij haar woorden in. Ach, zolang er nog jongens als
Niekie rondliepen, kwam je wel het een en ander te weten, op de verkeerde
manier. En ik hoorde Jan op een keer de slaapkamertjes op tweehoog benoemen als
‘kloterige, kleine kutkamertjes, waar je je kont niet kan keren’. Dat was toen
er werd gestaakt en er op van alles werd gescholden en meestal niet zo mooi
allitererend.
Cocoonen,
al kende je die uitdrukking niet. De bevolking die nog nabeefde van de laatste
oorlogschok, zag de dreiging in de wereld alsmaar toenemen. De paranoia sloeg toe,
het communisme werd in het Westen obsessief bestreden en de koude oorlog warmde
met de dag op. Je kon geen radio aanzetten, geen krant inzien, of het ging
erover. De wapenwedloop kreeg een extra impuls doordat de Amerikanen de waterstofbom
in productie namen. Korte tijd later werd de atoomdeskundige Klaus Fuchs
veroordeeld tot veertien jaar gevangenisstraf voor het verraden van nucleaire
geheimen aan Rusland. Hij dacht hiermee een stabilisatie te bereiken in de
verhoudingen.
In de DDR werd de Stasi opgericht,
de binnenlandse veiligheids- en inlichtingendienst die het dagelijks leven in
het land snel in zijn greep kreeg. Politieke opponenten werden gechanteerd en
belemmerd in loopbaan en privéleven. De kunstwereld werd onder druk gezet, in
verenigingen en groeperingen werd geïnfiltreerd. Toonaangevende schrijvers
werkten samen met of spioneerden voor de Stasi.
Tot in de jaren tachtig groeit het
netwerk van informanten, zowel in de DDR als in de Bondsrepubliek. Aan het
einde van de DDR, in 1989, wordt het aantal medewerkers geschat op 91 duizend
en het aantal informanten op tweehonderdduizend. Eén op de vijftig inwoners van
de DDR werkt dan samen met de Stasi, die qua werkwijze is te vergelijken met de
Gestapo, die het ‘slechts’ moest doen met één medewerker op de tweeduizend
inwoners.
In Nederland loert de BVD op
mogelijke spionage vanuit Oost-Europa en houdt de Communistische Partij in de
gaten. Prominenten worden gevolgd en afgeluisterd. Drees geeft opdracht alert
te zijn op ambtenaren met communistische sympathieën en het wordt ambtenaren
verboden lid te zijn van de CPN of de communistische vakbond EVC.
Later legt de BVD een lijst aan van
staatsgevaarlijke personen, hoofdzakelijk communisten. Voor nuancering is er
geen ruimte, wie communistische opvattingen heeft, is voor Rusland. In geval
van dreiging zal hij bij voorbaat worden opgepakt.
In de Sovjet-Unie werd de in 1947
afgeschafte doodstraf weer ingevoerd voor verraders van het vaderland, spionnen
en saboteurs. In Amerika werd de jacht op de rooien met de dag grimmiger. De
tot dan toe onbekende senator Joseph McCarthy beweerde een lijst met meer dan
tweehonderd namen te hebben van communisten die werkten bij het Ministerie van
Buitenlandse Zaken. Journalisten die bewijzen wilden, werden geconfronteerd met
smoesjes. McCarthy krabbelde wel terug, opeens was het aantal nog geen zestig.
Hij sprak zichzelf vele malen tegen en kwam met details die van geen kant
klopten. Desalniettemin pakte de pers groot uit over zijn beweringen en de
heksenjacht op communisten, het mccarthyisme, was een feit.
Elyesa Bazna, alias Cicero (Foto: Wikipedia) |
En er was die oorlog die voorbij heette. Anton van der Waals
werd geëxecuteerd op de Waalsdorpervakte. Spionage was een hot item. Kranten
meldden daarom ook nog dat de Duitsers in 1943 de beschikking hadden gekregen
over uiterst belangrijke geallieerde oorlogsgeheimen door in totaal
driehonderdduizend Engelse pond te betalen aan de huisknecht van de Britse
ambassadeur in het neutrale Turkije. Een zakenman uit Istanboel, die beroemd werd
als Cicero. Hij slaagde erin documenten op de ambassade te fotograferen en de
films door te spelen aan de Duitsers, die daardoor onder meer op de hoogte
kwamen van de ophanden zijnde Operatie Overlord, de invasie die begon met
D-day. Cicero fotografeerde alles wat hij te pakken kon krijgen en speelde dat
direct door voor veel geld. Dat verborg hij onder het vloerkleed van zijn kamer
in de bediendenvleugel van de ambassade. Hitler beloofde hem een villa als de
oorlog voorbij zou zijn. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken, Von
Ribbentrop, vond de documenten ‘te mooi om waar te zijn’ en er ontstond
onenigheid in Berlijn of het geen spelletje van de Engelsen was. De Amerikanen
kregen er lucht van dat er werd gespioneerd en positioneerden een contraspionne
op de Duitse ambassade. Britse veiligheidsagenten vertrokken naar Ankara.
Cicero voelde dat er naar hem werd gezocht, hij wiste alle sporen en bracht het
geld naar de bank. Het leven op de Britse ambassade ging gewoon verder, het
lukte Cicero ontslag te nemen zonder argwaan te wekken en hij begon het leven
van een rijke nietsnut. Hij heette in werkelijkheid Elyesa Bazna, handelde wat
in auto’s en kon na de oorlog de villa op zijn buik schrijven.
(wordt
vervolgd)
nnn
Geen opmerkingen:
Een reactie posten