In een rede voor
een stampvolle aula hield de Leidse hoogleraar Rudolph Pabus Cleveringa een vlammende protesttoespraak tegen
het aangezegde ontslag van zijn leermeester, promotor en
collega prof. Eduard Maurits Meijers en
andere Joodse hoogleraren. De rede werd door studenten gekopieerd en verspreid.
Cleveringa werd door de Sicherheitspolizei opgepakt en tot in de zomer van 1941
opgesloten in de gevangenis van Scheveningen, het
‘Oranjehotel’. De Leidse studenten besloten tot een staking en daarop werd de universiteit
gesloten. De Duitsers wilden de Leidse Universiteit alleen heropenen met een
nazificeringsprogramma. Er zou een leerstoel rassenleer moeten komen.
 |
| Erik Hazelhoff Roelfzema (Foto: Wikipedia) |
Erik Hazelhoff Roelfzema schreef daarop het
‘Leids manifest’, waarin de studenten stelling namen tegen de Duitsers. Hij
liet het op eigen kosten drukken en plakte het samen met elf helpers overal ’s
nachts in Leiden aan. Seyss Inquart en Rauter kregen het manifest per post
bezorgd. De reactie was dat de
heropening van de universiteit voor onbepaalde tijd werd uitgesteld. Het
bestuur van de universiteit verzocht de studenten daarop geen verder verzet te
plegen. Hazelhoff Roelfzema zegde toe dat niet meer te doen buiten de
universiteit om maar voorkwam daarmee niet dat de Duitsers hem toch nog even
gevangen namen. Hij dook na zijn vrijlating onmiddellijk onder en vertrok uit
Schiedam als Engelandvaarder. Vanuit Engeland zou hij het verzet gaan helpen
door samen met anderen zendapparatuur af te leveren aan de Nederlandse kust.
Later zou ‘soldaat van Oranje’ Hazelhoff Roelfzema als jachtvlieger missies op
Duitsland uitvoeren en het aan het eind van de oorlog tot adjudant van koningin
Wilhelmina brengen.
Londen
werd zwaar gebombardeerd. Beeldhouwer Henry
Moore, later wereldwijd beroemd om zijn semi-abstracte monumentale
sculpturen, maakte er een serie tekeningen van mensen in schuilkelders.
Schrijnende beelden van mensen in de door Hitlers ‘Blitzkrieg’ veroorzaakte
crisissituatie. ‘Ik zal al hun steden wegvagen’, had Hitler gedreigd toen hij
al eerder was begonnen met de stad Engelse stad Coventry. De door Lady Godiva bekend geworden stad was van strategisch
belang, omdat er auto’s en wapens werden geproduceerd. De nazi’s gebruikten
trots de nieuwe uitdrukking ‘coventrieren’, die zij hadden bedacht voor het
totaal vernietigen van steden. Later zou hun dwaze leider zelfs een luchtaanval
op New York overpeinzen. Een luchtaanval zoals op Londen zou volgens hem daar een
extra verwoestend effect hebben. Het zou fysiek onmogelijk zijn het puin van de
vele hoge gebouwen te ruimen, waardoor het bouwen van schuilkelders
onuitvoerbaar zou worden. De vergelijking dringt zich op met een Osama Bin
Laden die, pochend over de door hem genoten en toch constructief bedoelde
bouwkundige opleiding, in 2001 emotieloos uitlegde hoe de Twin Towers zo mooi
konden instorten.
Enfin. Na
de eerste zware bombardementen op Londen stond het jaar 1941 nog maar pas voor
de deur. Het jaar waarin Seyss-Inquart de mislukte campagne voor verbroedering
beëindigde met de woorden ‘Thans staat
ieder voor de keuze: voor of tegen ons’. Om zoveel mogelijk mensen toch mee
te krijgen werd het toerental van de propagandamachine nog maar weer eens opgevoerd
en werd de Nederlander steeds meer geconfronteerd met bombast, holle frasen en
uitroeptekens die van reclamezuilen en muren knalden. Aan rigide regels
gebonden wanzooi. Slechts een beperkt aantal reclamebureaus en individuele
vormgevers wilde die affiches produceren. De nationaalsocialistische
organisaties hadden er ook nog weinig geld voor over, met die gedrukte troep
als gevolg. Troep die het niet vermocht de oorlogsgrauwe stad ook maar
enigszins leefbaarder te maken en al helemaal niet de Afrikaanderbuurt. Een
buurt, die per definitie al niets aan vertier had te bieden, er was een kerk, er
waren enkele troosteloze cafés en verder werd er gewoond en het hoofd boven
water gehouden. Na sluitingstijd van slagerij, groenteboer, bakker en
waterstoker, als de ramen en puien waren geblindeerd, vluchtte iedereen naar
binnen. Weg van de horror van een onleefbare omgeving. Laat op de avond mocht
je je trouwens helemaal niet op straat vertonen. En het zou niet lang duren tot
er een periode begon waarin er op je werd geschoten als je na acht uur ’s
avonds nog buiten liep.
Aanvankelijk
mochten burgemeesters nog zelf beslissen of zij affiches lieten ophangen maar
er bleken toch nog zoveel burgemeesters dat dan maar niet te doen, dat er al
snel een regeling kwam die de gemeentes verplichtte te afficheren. En nog moest
het hoofd van het Bureau Propagandavoering constateren dat ‘in sommige provincies in de grootste helft van het totaal aantal
gemeentes nooit geplakt is’. Hoewel twee helften per definitie even groot
zijn, werd door het aanplakken in handen te geven van reclamebureaus verandering
in de situatie gebracht. Dat was ook het moment dat de affiches professioneler
en dientengevolge nog weerzinwekkender werden. Vaak vonden de aanplakkers de
affiches al snel weer voor een groot deel afgescheurd terug. Een techniek, de
‘decollage’, die in de jaren na de oorlog in de moderne kunst nog wel eens met
een andere bedoeling en uitgangspunt zou worden toegepast.
(wordt
vervolgd)
nnn
Geen opmerkingen:
Een reactie posten