In de
zomer van 1942 bezocht Wilhelmina de Verenigde Staten. Zij ontmoette er president
Roosevelt en sprak het Congres toe. Nederlandse protestantse en katholieke
kerken zonden een gezamenlijk telegram aan Seyss-Inquart, waarin zij meldden
met ontzetting kennis te hebben genomen van de deportaties van Joden.
Opmerkelijk, want hoewel de Nederlands Hervormde Kerk in 1940 meteen had
geprotesteerd tegen het ontslag van Joodse ambtenaren, waren de kerken in Europa
na enige tijd vooral bezig met zelfbehoud. Wat hen ertoe bracht zo min mogelijk
kritiek uit te oefenen op de nazi’s, of deze zelfs verregaand tegemoet te treden.
In Duitsland hadden katholieke bisschoppen het niet gewaagd te protesteren
tegen de gebeurtenissen tijdens de Kristallnacht. Uitingen van onvrede kwamen
hoogstens individueel naar buiten, zoals van de Berlijnse plebaan Bernhard Lichtenberg. Hij had de avond
na de Kristallnacht een gebed uitgesproken voor de Joden en in herinnering
gebracht dat ook synagogen huizen van God waren. Hij stierf tijdens transport
naar Dachau.
 |
| Edith Stein (Foto: Wikipedia) |
Nadat de
Nederlandse bisschoppen in felle bewoordingen de Jodenvervolging hadden
veroordeeld, werden als landelijke represaille tweehonderd katholieke Joden
afgevoerd naar vernietigingskampen. Onder hen de later heilig verklaarde filosofe
Edith Stein, die vier jaar eerder
Duitsland was ontvlucht in een poging om aan de Jodenvervolging te ontsnappen.
Slechts enkele dagen nadat zij naar Auschwitz was gedeporteerd werden zij en
haar zus in de gaskamer omgebracht.
Paus Pius
XII waarschuwde dat ‘openbare protesten represailles uitlokken van een
niet-voorziene reikwijdte’ en dat daarom interventies slechts effectief waren
wanneer zij ‘in segreto’ werden gedaan.
Brazilië
verklaarde de oorlog aan Duitsland en Italië. Dat in Nederland de Noordoostpolder
droogviel was minder belangrijk nieuws dan de vorderingen in de strijd, die
langzamerhand het gesprek van de dag werden. De Duitse aanval op Stalingrad dat
in korte tijd volledig in puin lag, de eerste proef met de V2, en het door de
geallieerden begonnen tegenoffensief in Noord-Afrika. De gehele zomer en de
herfst vonden rond Stalingrad zware gevechten plaats. De Russen boden een
onverwachte weerstand tegen de overmacht en gingen zelfs over tot een
verrassingsaanval.
De Duitse
leugenmachinerie deed er alles aan om dat nieuws weg te moffelen. Toch raakte
dankzij de ondergrondse pers de gewone man steeds beter op de hoogte van de
ontwikkelingen in de strijd. Zelfs in Duitsland was de geruchtenstroom niet
meer te stuiten. Ook daar begon langzamerhand door te dringen wat er met de
Joden gebeurde. Vreselijke verhalen over hun lot deden de ronde. Verhalen over
massaterechtstellingen, hongerdood, martelingen en vergassingen. Het was al
weer een jaar geleden dat de gaskamers in Auschwitz voor het eerst werden
ingezet voor een systematisch moordproces dat alleen kon worden gestopt door
Hitler de oorlog te laten verliezen. En er waren Duitsers die daar ook zo over
dachten.
Voor
Hitler zelf was de strijd verliezen totaal geen optie. Hij zag de oorlog nog
zo’n tien jaar duren en fantaseerde in het bijzijn van anderen er lustig op los
hoe de oorlogstechniek zich zou ontwikkelen. In elk geval in zijn voordeel,
concludeerde hij. Er zou worden gevlogen op zo’n twaalf kilometer hoogte, de
oceaan zou alleen nog onder water worden overgestoken en de wereld zou over het
algemeen een prettig bestaan leiden. Wat híj prettig noemde dan, want er zou
nog wel prettig worden gevochten, zij het onzichtbaar. Engeland zou prettig in
puin liggen en in Duitsland zouden alle steden, ook de kleinere, een eigen
batterij en zoeklichtafdeling hebben. Gezellie.
Alle
mannen én vrouwen zouden deel uitmaken van een luchtafweerbemanning. Ook gezellie.
Vijandelijke vliegtuigen zouden niets meer klaarmaken, want de piloten zouden
worden verblind door spiegels, geplaatst op alle kruispunten in een stramien van
aansluitende vierkanten met zijden van vijfhonderd meter. Sweet dreams over een
Duits utopia, die snel konden omslaan in hardvochtig geuite gedachten. Bijvoorbeeld over het functioneren van de
rechters in het land. Die waren voor het grootste deel benoemd voor de brave dromer
de macht greep en hadden volgens hem hun liberale opvattingen behouden bij het
veroordelen van misdadigers op het thuisfront. Hitler zei dan ook iedere
rechter meedogenloos te zullen ontslaan. Hij zou er persoonlijk op toe zien dat
er in den lande geen ras van gespuis ontstond, terwijl zijn mannen op het
slagveld heldhaftig stierven. Voor alle misdaden als diefstal, inbreking en
aanranding moest er slechts één straf zijn: de doodstraf. ‘De man aan het front
kan sterven, de schurk thuis moet sterven.’
In
Nederland had het even geduurd tot het bestaan van Knokploegen bij de politie
en SD bekend raakte. De Duitsers waren er aanvankelijk niet echt van op de
hoogte en voelden zich dan ook nauwelijks bedreigd. De gebeurtenissen die bij
hen leidden tot bekendheid van het begrip vormen een treffende illustratie van
de problemen waarmee het verzet kon worden geconfronteerd. De constante stress,
veroorzaakt door de steeds weer aanwezige mogelijkheid dat alles bij het minste
of geringste fataal kon misgaan, moet onmenselijk zijn geweest. Een spanning
waarvan je je nu nog maar nauwelijks een voorstelling van kunt maken. Kleine
oorzaken konden gruwelijk grote gevolgen hebben. En Sally Dormits ondervond het aan den
lijve...
(wordt
vervolgd)
nnn
Geen opmerkingen:
Een reactie posten