Waar en
hoe precies kwam mijn oom aan zijn einde? De oom, over wie met zoveel liefde
werd gesproken. De oom die ik eigenlijk alleen maar ken van een foto. Het
konterfeitsel van een echte heer, met colbert, gilet en stropdas. Het stropje
iets te strak aangetrokken, want de punten van zijn boordje krullen een klein
beetje op. Hij kijkt ernstig, alsof hij onheil voorziet.
Als Karel
in of nabij Dresden was, in wat voor hel kwam hij dan terecht?
➧ Het stenen bruidsbed en Slaughterhouse-Five, or The Children’s
Crusade. Ik lees ze pas in de jaren zeventig en nog is het niet mogelijk
mij onbevangen op de inhoud te concentreren, zonder steeds weer te denken aan
Karels laatste momenten. De gezwollen taal van Harry Mulisch doet mij
aanvankelijk zijn boek van mij werpen.
‘Haar
benen neurieden achter een waas blonde haartjes.’
Ook in het
tien jaar later uitgekomen Slaughterhouse-Five,
komt de hel voor mij niet uit de verf. Het verhaal van een anti-held, dat het
verlies van menselijke waardigheid koppelt aan ervaren ellende en wreedheden,
met verwantschap aan het boek van Mulisch. Niet sterk genoeg om de
beschuldigingen van plagiaat, die in de richting gingen van de schrijver, Kurt
Vonnegut, te rechtvaardigen. Deze liet weten Het stenen bruidsbed niet te kennen. Vonnegut zou in zijn boek zijn
persoonlijke ervaring van het bombardement van Dresden hebben verwoord. Een
ervaring waarmee hij jarenlang had geworsteld. ‘So it goes.’
Hoe was
Karels hel, verdomme?
Ik had wat
geduld moeten hebben, want het inferno van Dresden komt in Het stenen bruidsbed wel degelijk aan de orde.
Tweehonderdvijftigduizend doden in een uur,
terwijl de Russen al in Bohemen stonden en de oorlog verloren was (...) De hele keet begon te deinen (...) Het was of de
hemel omlaag kwam (...) De hele stad gilde, en dan de bommen, en de
vliegtuigen, en de huizen die instortten (...) Alles brandde, de hele stad, de
straten waren veranderd in ovens (...) En toen barstte de storm los (...)
Mulisch
houdt zich bezig met de relatie tussen daders en getroffenen in het verhaal over de Amerikaan, die deelnam aan het
bombardement. En synchroniseert in zijn boek de Tweede Wereldoorlog met de
Trojaanse oorlog. De vernietiging van Dresden was even zinloos als die van
Troje, Rome en Cartago.
Mulisch schrijft het boek in een tijd dat er regelmatig
discussie is over de bestraffing van oorlogsmisdadigers. De maatstaven werden
en worden nog steeds aangelegd door overwinnaars. Hoe objectief is de
vaststelling dat een oorlogshandeling een misdaad is?
Als het werkelijk de bedoeling was door het bombardement op
Dresden de naderende Russen te laten zien waartoe de geallieerden in staat
waren, was het dan nog een aanvaardbare oorlogshandeling volgens de conventies
van Genève? Was de Engelse luchtmaarschalk Arthur Harris, die hetzelfde effect
wilde bereiken als in Hamburg, dan niet een oorlogsmisdadiger? Hoewel Harris
niet de bedenker was van de tapijtbombardementen, voerde hij wel het bevel.
En
hoe zit het met de mensen die de oorlogshandelingen uitvoerden? Met de bemanning van de Enola Gay? Wat doet het met iemands
verdere leven als hij door een luik te openen duizenden mensen onder zich de
dood injaagt? Hoe anders is het als iemand er niet aan ontkomt een aanvallende
vijand neer te maaien? Mijn gedachten gaan naar oom Dirk. Ik kan hem er niet
meer naar vragen, als ik zou durven.
 |
| (Foto: Wikipedia) |
➧ Tien jaar na de bom verklaart Robert Lewis, de co-piloot
van de Enola Gay, op televisie tegen een Japanse dominee dat hij in zijn
logboek had geschreven: ‘My God, what have we done?’
Het was de beslissing van Harry S. Truman om de atoombom in
te zetten. Een beslissing, die tot op de dag van vandaag wordt bekritiseerd. De
strategische noodzaak is discutabel gebleven. Amerikaanse autoriteiten zijn de
inzet van het massavernietigingswapen onontkoombaar blijven vinden. Zonder de
inzet van de bom op Hiroshima zou het aantal slachtoffers van de nog te voeren
strijd vele malen groter zijn geweest. Een half miljoen, volgens Truman, minder
volgens zijn militairen.
Goed. Maar waarom dan ook nog Nagasaki? Voor het werpen van
de tweede bom op Nagasaki hebben Trumans argumenten nauwelijks betekenis omdat
de oorlog praktisch voorbij is. Waarom Japan niet wat meer tijd gegeven om na
te denken over de situatie? Tegenstanders beweren dat de bom een morbide
waarschuwing inhield naar de Russen. Zij schromen niet om Harry S. Truman, de
boerenzoon uit Missouri die het tot president bracht, een oorlogsmisdadiger te
noemen.
Een door de Amerikaanse regering ingestelde commissie
onderzoekt later de doelmatigheid van de bombardementen in de Atlantische en Stille
Oceaan. En komt tot de conclusie dat Japan al op het punt van capitulatie moet
hebben gestaan toen de atoombommen vielen.
(wordt
vervolgd)
nnn
Geen opmerkingen:
Een reactie posten